Zeesterren, zee-egels en zanddollars zijn misschien wel bekend bij strandjutters en zeeduikers, maar wat velen misschien niet weten is dat ze allemaal familie van elkaar zijn. Zeekomkommers, broze sterren en zeelelies, minder bekende dieren uit de oceaan, maken de familie Echinodermata compleet, een woord met Griekse oorsprong dat 'egelhuid' betekent. Deze nieuwsgierige diertjes zijn hier in Portugal te vinden, meestal in rotsachtige poeltjes of zelfs op brede ondiepe zandplaten als je geluk hebt. Ze zijn technisch gezien helemaal geen vissen, maar behoren tot de klasse Asteroidea, en worden vaak broze sterren, mandsterren, zeesterren of gewoon asteroïden genoemd, en ze hebben geen kieuwen, schubben of vinnen zoals vissen, en daarom worden ze niet als vissen geclassificeerd.

Er komen wereldwijd ongeveer 1.900 soorten voor op de zeebodem, van warme tropische zones tot ijskoude poolstreken, en in diepten tot 6.000 m onder het oppervlak.

Een willekeurig aantal armen

Zeesterren zijn ongewervelde zeedieren, en hebben meestal een centrale schijf en vijf 'armen', maar sommige soorten hebben er meer, zoals de 'zonnester', die wel 40 armen heeft. Hun bovenzijde kan glad, korrelig of gestekeld zijn en bedekt met overlappende platen. Ze kunnen felgekleurd zijn in rood, oranje en blauw, of dof grijs en bruin. Ze kunnen wel 35 jaar oud worden.

Met buisvoeten die door een hydraulisch systeem worden bediend en een mond in het midden van het mond- of "buik"oppervlak, zijn het opportunistische eters en meestal roofdieren van ongewervelde dieren die op de zeebodem leven. De soorten hebben een gespecialiseerd eetgedrag, waaronder de eversie van hun maag - een nogal vreemde gewoonte - wat in feite betekent dat de maag naar de mond beweegt en ze bij het vangen van een prooi kleine zuignapjes hebben om hun voedsel te grijpen, waarna hun maag de mond verlaat om het voedsel te verteren, en weer in het lichaam zakt als ze klaar zijn met eten. Ze hebben een complexe levenscyclus en kunnen zich zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk voortplanten.

Een no-brainer!

Een ander feit is dat ze geen hersenen of zelfs maar een hersenachtig orgaan in hun lichaam hebben. Maar desondanks hebben ze een zenuwstelsel, zij het een eenvoudig. Rond de mond zit een zenuwring die via een radiale zenuw verbonden is met elk van de armen. Neuronen stimuleren de spieren op elk van de buisvoeten, die zich aan de onderkant van hun lichaam bevinden. Ze hebben ook geen bloed en gebruiken gefilterd zeewater om voedingsstoffen door hun zenuwstelsel te pompen, en kunnen niet in zoet water overleven.

Doorlopen, alstublieft

Beweging is een ander ding dat ze kunnen bereiken, ondanks dat ze bewegingsloos lijken en eruit zien als een rots die gewoon op de oceaanbodem zit. In werkelijkheid rekken en trekken de honderden buisvoetjes aan hun onderzijde zich samen om beweging te creëren en om een prooi vast te houden.

Elke buisvoet kan op zichzelf reageren op stimuli, maar als ze aan elkaar worden gekoppeld, kunnen ze zich synchroniseren om een stuiterende beweging te maken - hun versie van rennen. Jarenlang hebben onderzoekers zich afgevraagd hoe ze dit precies voor elkaar krijgen, aangezien ze geen hersenen hebben en een volledig gedecentraliseerd zenuwstelsel. Het antwoord, volgens onderzoekers van de USC Viterbi School of Engineering, werd gepubliceerd in het Journal of the Royal Society Interface - ze koppelen een globaal richtingscommando van een 'dominante arm' aan individuele, gelokaliseerde reacties op stimuli om een gecoördineerde beweging te bereiken. Met andere woorden, zodra zij een instructie geven over de richting waarin moet worden bewogen, zoeken de individuele voeten uit hoe zij dit op eigen kracht kunnen bereiken, zonder verdere communicatie.

En ze hebben een handige truc om ontbrekende ledematen te regenereren - maar het kan wel een jaar duren voor er weer een aangroeit.

Als een zeester in stukken wordt gesneden, kan elk van de stukken dankzij dit vermogen tot regeneratie uitgroeien tot een compleet dier. Regeneratie is een natuurlijk proces waarbij ontbrekende cellen, weefsels of organen worden vervangen of hersteld. Ze kunnen met dit vermogen zelfs hun hele lichaam weer volledig laten functioneren.

Ik weet niet waarom, maar afbeeldingen van zeesterren lijken altijd vrolijk, en doen me denken aan een klein figuurtje dat staat te springen van vreugde!

Author

Marilyn writes regularly for The Portugal News, and has lived in the Algarve for some years. A dog-lover, she has lived in Ireland, UK, Bermuda and the Isle of Man. 

Marilyn Sheridan