Maar op het Iberisch schiereiland en in een groot deel van Zuid-Europa worden deze taferelen zelfs tijdens de wintermaanden maar al te bekend. Er was een tijd dat verwoestende taferelen van extreme droogte alleen in verre landen zoals Afrika of Australië werden waargenomen. Maar toen ik eerder dit jaar in Zuid-Europa rondreisde, was ik verbaasd hoe wijdverspreid droogte is geworden, vooral in veel delen van Zuid-Iberia.

Tijdens een wandeling naar een barragem in de Alentejo was het erg ontnuchterend om te zien hoe gevaarlijk laag het waterpeil was geworden. Het stroomgebied leek voor minder dan een derde gevuld, mogelijk zelfs minder. Ik zag de overblijfselen van dode bomen die vastzaten in de droge, verschroeide modder die ooit de bodem van het diepe meer had gevormd. Ik kwam zelfs de rottende romp tegen van een lang gezonken roeiboot, die vele tientallen jaren nadat hij in de troebele diepten was verdwenen, onverwacht weer tevoorschijn was gekomen. De naam van de eigenaar, Carlos, was nog in de houten zitting gegraveerd. De oude boot herinnerde ons er op beangstigende wijze aan dat ernstige en onbestendige droogteperiodes te dicht bij huis komen om comfortabel te zijn.

De droogte van vandaag

Zowel in Spanje als in Portugal heerst naar verluidt het droogste klimaat sinds minstens 1.200 jaar. Ik heb geen idee hoe iemand met zekerheid kan weten hoe het klimaat toen was, maar dit is wat de deskundigen ons vertellen. Persoonlijk maak ik me niet al te veel zorgen over wat er 1.200 jaar geleden aan de hand was, maar eerlijk gezegd is het geruststellend te weten dat dergelijke extremen zich al eerder hebben voorgedaan. Ik denk dat we er zeker van kunnen zijn dat de droogtes in de oudheid weinig te maken hadden met het wegverkeer of de vliegtuigen. Mijn zorg is dat de droogte van vandaag, als die aanhoudt, ernstige gevolgen kan hebben voor de voedselproductie en het toerisme. Met een groeiende bevolking kan de wereld het zich niet veroorloven om essentiële voedselproductiecapaciteit te verliezen.

Een vuistregel is dat de meeste regen op het Iberisch schiereiland valt in de wintermaanden. Lagedruksystemen komen vanaf de Atlantische Oceaan het land binnen en dumpen kostbaar vocht over de landmassa. Hierdoor blijven gezonde gewassen groeien en blijft de groeiende bevolking gevoed.

Wanneer hogedruksystemen (bekend als Azoren anticyclonen) echter hardnekkig voor de Iberische kust blijven hangen, hebben ze de neiging om vochtdragende fronten ervan te weerhouden over Spanje en Portugal te trekken. De weinige die er wel in slagen door te breken, hebben de neiging grotendeels te verstommen voordat ze aan land komen en genereren dus niet zoveel nuttige regen als ze anders zouden genereren.

Onderzoekswetenschappers hebben ontdekt dat het aantal winters met ongewoon sterke Azoren hogedruksystemen is toegenomen van 10 procent (tweehonderd jaar geleden) tot meer dan 25 procent in de moderne tijd. Zij hebben ook ontdekt dat deze hogedruksystemen de neiging hebben meer nat weer noordwaarts te duwen, waardoor stortbuien in het noordwesten van het VK en Noord-Europa vaker voorkomen en extremer zijn. Dit heeft in delen van het VK en Ierland vaker overstromingen veroorzaakt. Dus "de regen van Spanje valt vooral in Wales. Cumbria en Scandinavië" waardoor de "vlakten van Spanje" er duidelijk uitgedroogd uitzien.

Iberische droogte

Wetenschappers wijten de huidige droogte op het Iberisch schiereiland aan het voorkomen en de toenemende kracht van de Azoren anticyclonen, en wijten deze milieu-anomalieën aan antropogene koolstofemissies. Er is vastgesteld dat het voorkomen van hardnekkige Azoren anticyclonen in de afgelopen honderd jaar ongekend is in vergelijking met hoe de situatie er in de voorgaande duizend jaar zou hebben uitgezien. Als deze tendensen aanhouden, zijn de implicaties potentieel rampzalig voor het Iberisch schiereiland en vele andere mediterrane gebieden.

Het Iberische schiereiland is de afgelopen jaren zwaar getroffen door steeds vaker voorkomende hittegolven en droogtes. Afgelopen mei (2022) was de warmste ooit gemeten in Spanje. Velen van ons zullen nog steeds niet de verschrikkelijke bosbranden zijn vergeten die in 2017 tientallen mensen het leven kostten. Milieuactivisten vrezen dat de rivier de Taag volledig dreigt op te drogen nu er stroomopwaarts steeds meer van haar water wordt gevraagd.

En nu het ingewikkelde gedeelte. Onderzoekers hebben met behulp van computermodellen gegevens verzameld die honderden jaren teruggaan. Daaruit bleek dat vóór 1850 (het begin van de aanzienlijke uitstoot van gassen door de industriële revolutie) grote hogedruksystemen op de Azoren gemiddeld slechts eens in de tien jaar voorkwamen. Maar na 1980 sprong dit cijfer omhoog tot eens in de vier jaar. Wetenschappers concludeerden dat extreem grote Azorenhogedruksystemen de gemiddelde neerslag tijdens de wintermaanden met meer dan 33% doen dalen. Ook de analyse van chemische gegevens uit stalagmieten die in sommige Portugese grotten zijn gevonden, heeft aangetoond dat de geringe neerslag correleert met de aanwezigheid van grote Azoren anticyclonen.

Ernstige gevolgen

Deze bevindingen betekenen dat er ernstige gevolgen zijn voor de watervoorraden op het hele Iberische schiereiland. Dit zou zeer reële gevolgen kunnen hebben voor de toekomstige beschikbaarheid van water voor de landbouw en andere waterintensieve sectoren zoals het toerisme. Tot dusver voorspellen de bevindingen niet veel goeds, omdat Spanje in 2019 (vóór de pandemie) het op één na populairste land voor overzees toerisme was, met maar liefst 85 miljoen bezoekers. Zij gebruiken veel water per hoofd van de bevolking.

Wat landbouw betreft, is Spanje de grootste olijfproducent ter wereld. Het land verbouwt ook veel druiven, sinaasappelen, tomaten en vele andere groente- en fruitsoorten die regelmatig in de schappen van onze supermarkten liggen. Sinds de jaren 1950 is de neerslag echter met 5 tot 10 mm per jaar afgenomen en tegen het einde van deze eeuw wordt een verdere afname van de winterregens met tien tot twintig procent verwacht.

Computersimulaties van het klimaat van de aarde in het afgelopen millennium hebben betrekking op een periode tot 2005. Andere simulaties verschaffen gegevens over recentere jaren. Uit al deze simulaties blijkt dat de anticyclonen op de Azoren naar verwachting zullen blijven toenemen. Het is duidelijk dat hierdoor de droogte op het Iberisch schiereiland en daarbuiten verder zal toenemen.

Hoewel dit alles een deprimerend cataclysmisch overzicht lijkt te geven, is het moeilijk de feiten te negeren wanneer we het bewijs uit de eerste hand zien. Het is voor iedereen zichtbaar, als we onze ogen maar openen. We hoeven niet te vertrouwen op mogelijk "bevooroordeelde" verslagen of analyses van derden.

De recente geopolitieke gebeurtenissen hebben de wereldleiders er zeker toe aangezet veel zorgvuldiger na te denken over ons gebruik van fossiele brandstoffen en onze te grote afhankelijkheid van onstabiele voorraden en leveranciers. Het is duidelijk dat er al lang maatregelen en oplossingen voorhanden zijn om de groeiende milieuproblemen van onze wereld te helpen verlichten. Het is jammer dat de agenda zich pas begint aan te passen nu we de bodem van een spreekwoordelijk vat beginnen te zien.

Achteraf zien is natuurlijk een prachtig ding, maar in plaats van sneller te handelen in de geest van voorkomen is oneindig verkieslijker dan genezen, hebben we ons allemaal schuldig gemaakt aan grove zelfgenoegzaamheid als het gaat om het milieu. Maar nu staat er geschreven dat de wereld er niet bepaald goed voor staat. De ellende van vandaag is een tijdig schot voor de boeg. Dat negeren we op eigen risico.

Author

Douglas Hughes is a UK-based writer producing general interest articles ranging from travel pieces to classic motoring. 

Douglas Hughes