Dat geeft hem een sterke claim om de rechtmatige erfgenaam van Charles Darwin te zijn. Net zoals Darwins 19e-eeuwse evolutietheorie ons begrip van hoe het leven zo divers is geworden heeft gevormd, wordt ons begrip van het heden gevormd door Lovelocks idee dat de miljoenen levende soorten functioneren als een zelfregulerend mechanisme dat de planeet koel genoeg houdt voor overvloedig leven.

Het raadsel dat Lovelock op deze weg bracht, was het feit dat de straling van de zon met 30% is toegenomen sinds het leven 3,7 miljard jaar geleden op aarde verscheen, terwijl de gemiddelde temperatuur van de planeet, ondanks incidentele enorme pieken omhoog of omlaag, steeds is teruggekeerd naar het smalle gebied dat het meest geschikt is voor leven.

Waardoor werd dit veroorzaakt?

In samenwerking met de Amerikaanse biologe Lynn Margulis werkte hij in de jaren zeventig een voorlopige beschrijving van het superorganisme dat hij 'Gaia' noemde en schreef zijn eerste boek. De meeste wetenschappers behandelden het met minachting omdat hij geen bioloog was, maar ook omdat 'Gaia' 'New-Age' connotaties had waar hij zich niet van bewust was. (Jim was geen hippie.)

Tegen 1988 begon de wetenschappelijke wereld de theorie echter serieus te nemen. In 2001 verklaarde een speciaal congres van meer dan 1000 natuurkundigen, biologen en klimaatwetenschappers dat de planeet "zich gedraagt als één enkel zelfregulerend systeem dat bestaat uit fysische, chemische, biologische en menselijke componenten".

Gaia' (onder de waardigere naam Earth System Science) had de status van wetenschappelijke orthodoxie bereikt. Intussen had Lovelock van de Groenen de status van ere-milieuheilige gekregen, hoewel hij de meeste van hun prioriteiten als louter afleidingsmanoeuvres beschouwde en sommige, zoals hun vijandigheid tegenover kernenergie, als potentieel dodelijke blunders.

De onomwonden voorspellingen van Jim Lovelock over een wereldwijde klimaatramp werden ooit als overdreven beschouwd, maar hij begreep wat er werkelijk aan de hand was. In zijn eerste boek, in 1979, gaf hij een waarschuwing die ik drieënveertig jaar later nog woordelijk kan citeren.

"Hoe groter het aandeel van de biomassa van de aarde dat wordt ingenomen door de mensheid en de dieren en gewassen die nodig zijn om ons te voeden, hoe meer wij betrokken raken bij de overdracht van zonne- en andere energie door het hele systeem....We zullen voorzichtig moeten zijn om de cybernetische rampen van op hol geslagen positieve terugkoppeling of van aanhoudende oscillatie te vermijden...."

"Als...de mens Gaia's functionele vermogens zodanig had aangetast dat hij haar had uitgeschakeld, zou hij op een dag wakker worden en ontdekken dat hij de permanente levenslange baan van planetaire onderhoudsmonteur had...en de nooit ophoudende ingewikkelde taak om alle globale cycli in balans te houden zou de onze zijn.

"Dan zouden we eindelijk dat vreemde apparaat, 'het ruimteschip Aarde', moeten besturen, en de getemde en gedomesticeerde biosfeer die overbleef zou inderdaad ons 'levensondersteuningssysteem' zijn. ....(We zouden voor de definitieve keuze staan van permanente slavernij op de gevangenisromp van het ruimteschip Aarde, of een gigadood om de overlevenden in staat te stellen een Gaiaanse wereld te herstellen."

Apocalyptisch maar accuraat, en toch wanhoopte hij nooit. Ik ontmoette hem pas twintig jaar na dat boek voor het eerst, maar elke keer als ik naar Devon ging om hem te zien, brak zijn natuurlijke opgewektheid steeds door zijn professioneel pessimisme heen. Uiteindelijk vroeg ik hem ernaar.

Hij antwoordde: "Waarom pendel ik tussen vrolijkheid en pessimisme? Mijn rol, echt, mijn hoofdtaak, is profeet zijn, en dat is de enige manier waarop je profetie kunt doen. Je moet scenario's in je geest opbouwen: het zou zo kunnen gaan of het zou zo kunnen gaan, en alleen dan kun je een evenwichtiger beeld krijgen van hoe de toekomst eruit zou kunnen zien.

"Het gedrag van de aarde zelf is al onzeker genoeg, maar het gedrag van mensen is de grootste onzekerheid van allemaal. Ik bedoel, we zijn misschien op de goede weg om al deze problemen op te lossen en dan breekt er een stomme, domme oorlog uit of een pandemie die al onze aandacht wegneemt. We zijn de Joker in de groep."

We liggen niet op koers om al deze problemen te genezen, natuurlijk. We zijn ver uit koers, zoals Jim heel goed wist, maar hij heeft ons de vitale context gegeven van een zelfregulerend Gaiaans systeem. Zonder dat, zouden we niet eens weten waar te beginnen met het herstellen van de schade die we hebben aangericht.

Hij was ook een briljante uitvinder: zijn 'elektronenvangstdetector' bevestigde het bestaan van het gat in de ozonlaag en maakte hem financieel onafhankelijk. Hij had een bijbaantje als een levensechte Q, een gadgetmaker voor MI5. Maar bovenal was hij een warme, vriendelijke man met een ondeugend gevoel voor humor. Het was een voorrecht hem te kennen.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer