Vanaf deze unieke locatie in centraal Portugal kunnen we de planeten observeren, maankraters bijna aanraken of een blik werpen in de diepere krochten van de ruimte tijdens een denkbeeldige kosmische reis door verre nevels naar enkele verre sterrenstelsels. Deze bijzondere hoek van Portugal biedt een adembenemend uitzicht op ontelbare sterren die fonkelen aan een van de helderste nachthemels ter wereld.

De Alentejo biedt tal van alternatieve activiteiten als u niet van sterrenkijken houdt. Als gastronomie belangrijker is dan astronomie, wacht u een grote verscheidenheid aan smaaksensaties. Hier, dicht bij de Spaanse grens, is er vaak een fusie van regionale culinaire hoogstandjes te ontdekken, met gerechten uit Andalusië, Alentejo en soms zelfs de Algarve, allemaal verpakt in één genot.

Wat er ook op het menu staat, tijdens een recent bezoek genoot ik van een relaxte zonsondergang onder het genot van unieke cocktails of een paar ijskoude biertjes. Ik heb zelfs deelgenomen aan het surrealistische tijdverdrijf van het blind proeven van wijn bij sterrenlicht. Met het glas in de hand stelde ik me voor dat deze fantastische regio in de smaak zou zijn gevallen bij wijlen Dr. Carl Sagan. Hij was niet alleen een legendarische astronoom, maar ook een groot historicus en een vermaard visionair. Hij maakte astronomie toegankelijk door ideeën in context te plaatsen. De tv-serie 'Cosmos' was een absolute openbaring voor veel astronomen in spe.

Complex leven

Het is moeilijk om niet beïnvloed te worden door zo'n grote geest als Dr. Sagan. Nog voordat ik iets van zijn werk had gelezen, neigden mijn eigen gevoelens naar het idee dat het heelal fundamenteel vijandig is voor aards leven. Sagan wees er echter op dat we alleen "complex leven" op aarde hebben als maatstaf voor het testen van theorieën over het vermogen van het universum om leven te herbergen. Het meeste buiten het heiligdom van onze "blauwe stip" is waarschijnlijk dodelijk voor complex aards leven dat in miljoenen jaren is geëvolueerd om alleen op aarde te leven. Op dezelfde manier zou de aardse omgeving waarschijnlijk vijandig blijken te zijn voor buitenaardse wezens; een scenario dat briljant is beschreven door H.G. Wells in War of the Worlds.

Misschien is er zelfs in ons eigen zonnestelsel eenvoudig microbieel leven? Maar voor de evolutie van complex leven zijn bepaalde voorwaarden nodig, die grotendeels afhankelijk zijn van toeval. Daarom heb ik altijd geloofd dat de aanwezigheid van 'complex leven' in het heelal zeldzaam zou kunnen zijn. Maar het heelal is onmetelijk groot. Dus wat is de definitie van zeldzaam in die context?

Dan is er de vraag hoe complex leven als intelligent kan worden beschouwd. Wat is 'intelligent' en wie beoordeelt dat? Misschien is een overlevingsinstinct voldoende om intelligent te zijn? Wat hebben de meeste levensvormen op aarde uiteindelijk aan kunst, cultuur, muziek, literatuur enzovoort, laat staan aliens? Aliens zouden waarschijnlijk evenveel waardering hebben voor de werken van William Shakespeare, Picasso of Mozart als een meivlieg? Overleven gaat boven alles. Realistisch gezien is intellectuele verfijning alleen van belang binnen bepaalde segmenten van de samenleving. Toch lijkt de waardering voor kunst of cultuur een maatstaf te zijn waaraan intellect breed wordt gemeten. Intellectuele verfijning op zich lijkt overbodig buiten het domein van de bourgeoisie? Veel van 's werelds rijkste en meest prominente industriëlen beschouwen zichzelf zelden als academici of als bijzonder gesofisticeerd. Deze mensen gedijen omdat ze bijzonder bedreven zijn in het overleven.

Geen slimme zet.

Ik vraag me af of buitenaardse waarnemers de mensheid als zo intelligent zouden beschouwen? Laten we eerlijk zijn, we hebben onze capaciteiten niet collectief gebruikt voor het grotere goed. Als soort hebben we roekeloos eindige grondstoffen verslonden en de enige levensvatbare planeet die we kennen geplunderd. Daardoor hebben we onze leefomgeving vervuild en aangetast. Niet zo'n slimme zet.

De huidige menselijke bevolking bedraagt meer dan 7,7 miljard. Het ondersteunen van zo'n enorme bevolking betekent dat er steeds minder capaciteit is om het rijke tapijt van leven te ondersteunen dat tot nu toe fundamenteel was voor de voortdurende gezondheid van fragiele ecosystemen. Het lijkt er soms op dat menselijke activiteiten de katalysator kunnen zijn voor de volgende massa-uitsterving. We weten allemaal wat er gebeurt, maar lijken niet bereid om het te stoppen en onze eigen huid te redden. Is dit het kenmerk van intelligentie? Het bezit van intelligentie en alles wat het oplevert is goed en wel, maar als we het niet positief toepassen, is het zeker waardeloos of zelfs schadelijk?

De essentiële ingrediënten voor het ontstaan van leven op aarde zijn onder andere: platentektoniek, zuurstof, de aanwezigheid van een grote maan, een magnetisch veld, een gasreus als Jupiter die grote asteroïden heeft afgewend van een inslag op de aarde. De ontwikkeling van dierlijk leven heeft honderden miljoenen jaren geduurd, in tegenstelling tot bacteriën, die de eerste levensvormen waren. Bacteriën zijn extreem sterk, terwijl dierlijk leven kwetsbaar is en gemakkelijk bezwijkt onder plotselinge en ernstige veranderingen in de omgeving. Daarom is het dierlijke leven veel vatbaarder voor uitsterven.

De menselijke evolutie en ons succes als soort zijn vrijwel zeker te danken aan de zwakheden van andere dierlijke levensvormen die ooit op aarde leefden. Het bestaan en de veerkracht van microbieel leven heeft gewerkt als een levensverzekering. Als een stel complexe levensvormen het allemaal verkloot of op de een of andere manier wordt weggevaagd door onvoorziene natuurlijke cataclysmische gebeurtenissen, overleven microben. Uiteindelijk kunnen microben evolueren tot gloednieuwe complexe vormen die uiteindelijk een poging doen tot overheersing. Wat is een paar honderd miljoen jaar tussen aardbewoners?

Grote afstanden

Eén ding hebben we vastgesteld: het heelal is immens. Zelfs als er andere bewoonbare planeten bestaan, zijn ze waarschijnlijk dun gezaaid. Te ver van elkaar verwijderd voor intelligente bewoners om te kunnen communiceren. De afstanden tussen afzonderlijke sterren, laat staan sterrenstelsels, zijn zo onvoorstelbaar groot dat tegen de tijd dat er signalen tussen hen doorkomen, de kans groot is dat die werelden totaal onherkenbaar zijn van de werelden die de berichten oorspronkelijk verstuurden. Pogingen om contact op te nemen met andere beschavingen zijn daarom waarschijnlijk vruchteloos.

Zouden buitenaardsen de mensheid wel vertrouwen? De meeste dieren op aarde hebben een instinctieve angst voor de mens ontwikkeld. Vrijwel alle aantasting van het milieu en het daaruit voortvloeiende uitsterven zijn te wijten aan de mens. Hoewel wij er niet bewust op uit zijn ons milieu te schaden, heeft ons succes als soort een onhoudbaar beslag gelegd op de wereldwijde hulpbronnen. Buitenaardse wezens mogen daarom eeuwig dankbaar zijn dat we niet "stoutmoedig zijn gegaan naar waar geen mens eerder is gegaan".

Dus? Zijn we alleen in het universum? Mijn eigen conclusie is waarschijnlijk van niet. We zullen het antwoord waarschijnlijk nooit weten, tenzij we ontdekken dat de Clangers echt op de maan leven. De vraag zou dan zijn, wie heeft ze gebreid?

Ik waarschuw u dat blind wijnproeven bij sterrenlicht een enorm leuke ervaring kan zijn, maar in combinatie met de fijne kneepjes van de astronomie zouden we wel eens meer vragen dan antwoorden kunnen krijgen. Ik vermoed, hoe leuk het ook was, dat ik dat laatste glas niet had moeten drinken!

Author

Douglas Hughes is a UK-based writer producing general interest articles ranging from travel pieces to classic motoring. 

Douglas Hughes