Toch is er iets vreemds aan de hand bij de grensovergang. Ze komen aan in hun eigen auto's, volgestouwd met hun bezittingen, en beweren dat ze etnisch gezuiverd zijn, maar ze vertellen geen gruwelverhalen en er is niemand die hen achtervolgt.

De Azerbeidzjaanse regering zegt officieel dat ze mogen blijven en heeft een VN-onderzoeksmissie toegelaten om te zien wat er in de enclave gebeurt. Sinds de 24-uurs oorlog op 20 september eindigde in een Armeense nederlaag, zijn er geen geloofwaardige meldingen geweest van schade aan Armeense inwoners van de afgescheiden republiek.

De alleen voor Armeniërs bestemde 'Republiek Nagorno-Karabach' houdt aan het eind van het jaar officieel op te bestaan, maar het Azerbeidzjaanse regime benadrukt dat de inwoners de wettelijke status van Azerbeidzjaanse burgers blijven houden.

Dertig jaar hete en koude oorlog heeft de 'vluchtelingen' vast nerveus gemaakt, maar is deze massale uittocht niet een beetje voorbarig?

Niet als je luistert naar Nikol Pashinyan, de premier van Armenië (het eigenlijke land, niet de enclave binnen Azerbeidzjan die nu door dat land is teruggevorderd). "Dit is een directe daad van etnische zuivering, iets waar we de internationale gemeenschap al lange tijd voor waarschuwen," zei Pashinyan.

Anderen gaan nog verder en gebruiken het woord 'genocide'. Luis Moreno Ocampo bijvoorbeeld: de voormalige aanklager bij het Internationaal Strafhof heeft net een stuk geschreven in de Washington Post waarin hij "de Armeense genocide van 2023" veroordeelt. Zijn gebruik van die zin is bedoeld om ons te herinneren aan de Armeense Genocide van 1915, die een echt historisch feit is.

Als ik Nikol Pashinyan was, die het beste probeerde te maken van een echt slechte hand, zou ik ook op die weerklank mikken. In 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog, deporteerde het Ottomaanse rijk tot twee miljoen Armeniërs uit Oost-Turkije en voerde hen over de bergen naar Syrië. Ongeveer de helft van hen werd gedood of stierf gewoon van uitputting en blootstelling.

De omstandigheden zijn nu heel anders - er wordt bijvoorbeeld niet gemoord - maar er zijn wel overeenkomsten. Azerbeidzjaniërs zijn nauw verwant aan de Turken: als je Turks spreekt, kun je Azerbeidzjaans verstaan. Beide landen zijn moslim en de Turken verkopen wapens aan Azerbeidzjan.

Het is niet veel om mee te werken, maar Pashinyan moet het doen met wat hij heeft, dus hij zegt 'etnische zuivering' en laat het aan 'nuttige idioten' elders (zoals Moreno Campo) over om 'genocide' te zeggen. Maar door het te zeggen is het nog niet waar.

David Babayan, een adviseur van Samvel Shahramanyan, de voormalige president van Nagorno-Karabach, zei iets dat dichter bij de waarheid ligt. "Onze mensen willen niet leven als deel van Azerbeidzjan. Negenennegentig komma negen procent geeft er de voorkeur aan om ons historische land te verlaten." En zo is het gekomen.

Om het anders te laten aflopen, had de geschiedenis moeten veranderen vanaf het moment dat de oude Sovjet-Unie in 1989 begon in te storten. Zowel Armenië als Azerbeidzjan waren Sovjet-'republieken' en elk nieuw land bevatte een aanzienlijke minderheid van de andere groep. Toen de heerschappij van Moskou verzwakte, begonnen lokale botsingen die uitgroeiden tot een grootschalige etnische oorlog.

Het was ongeveer 170 jaar geleden dat beide volkeren vrij waren geweest van de Russische overheersing, maar de grenzen die in 1994 ontstonden waren in wezen de grenzen die in de jaren 1920 door Jozef Stalin waren getrokken. Hierdoor kwamen veel Armeniërs en Azerbeidzjanen op de 'verkeerde' plek terecht, een probleem dat voornamelijk werd opgelost door wederzijdse etnische zuivering.

350.000 Armeniërs waren Azerbeidzjan ontvlucht voor het staakt-het-vuren van 1994 en 186.000 Azerbeidzjanen waren Armenië ontvlucht. In één gebied zegevierden de Armeniërs echter: in de enclave Nagorno-Karabach met een Armeense meerderheid in het westen van Azerbeidzjan, niet ver van de Armeense grens.

Niet alleen werden alle 48.000 Azerbeidzjanen die in Nagorno-Karabach woonden verdreven. Zo werden ook minstens een half miljoen Azerbeidzjanen uit alle gebieden rond Nagorno-Karabach verdreven, waardoor een brede onbevolkte bufferzone ontstond en er een directe landverbinding met Armenië ontstond.

Deze uitsluitend Armeense enclave werd door geen enkele soevereine staat erkend, zelfs niet door Armenië, hoewel dat land de enclave in de begindagen veel hulp bood met wapens en geld. De enclave werd in 2020 beslissend verslagen door het leger van Azerbeidzjan en alleen gered door een door Rusland bemiddeld staakt-het-vuren.

De Russen hebben het nu te druk in Oekraïne, dus vorige maand hebben de Azerbeidzjanen hun winst geïnd. En alle Armeniërs van Nagorno-Karabach vertrekken zonder zelfs maar af te wachten of de overwinnaars zich aan hun belofte zullen houden om hen als alle andere Azerbeidzjaanse burgers te behandelen. Het is geen genocide, maar je zou het etnische zelfreiniging kunnen noemen.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer